اصفهان فقط نامی پرطمطراق آمیخته با تعابیر و توصیفاتی همچون «نصف جهان»، «شهر گنبدهای فیروزه ای»، «پایتخت فرهنگی جهان اسلام»، «شهر جهانی صنایع دستی»\xa0 و... نیست، بلکه هویت وجودی اسطوره ای، اعجاب انگیز و منحصربه فردی ست که در تاریخ ایرانشهر ریشه دارد و نمادها و تجلیات زیباشناسانه آن ، خیره کننده چشم جهانیان است و به گفته مرحوم دکتر داریوش شایگان، «مظهر مثالین عالم رؤیا و معلق در فضا و مدینه تمثیلی است که ایرانیان صورت ذهنی آن را همیشه در خاطره جمعی خویش حفظ کرده اند». اما این مدینه تمثیلی با وجود همه ظرفیت ها و برخورداری هایی که دارد، این روزها با چالش ها و بحران های بغرنجی مواجه است که مجموع آنها هویت و آینده این شهر تاریخی و جهانی را تهدید می کند. اصفهان، امروز از یک سو درگیر چالش گذار از سنت به تجدد و پیامدهای ناشی از آن است و از طرف دیگر، با بحران ها و چالش های دیگری از جمله کم آبی، خشکی زاینده رود، فرونشست و فروریزش زمین، آلودگی هوا، افزایش مهاجرت، آسیب های اجتماعی ناشی از رشد حاشیه نشینی و... دست وپنجه نرم می کند.
بحران ها و چالش های امروز اصفهان ثمره سال ها بی تدبیری و سیاست ها و برنامه ریزی های غلط و غیرعلمی ست که اکنون روی هم تلنبار شده و آینده این جهان شهر تاریخی را در هاله ای از ابهام قرار داده است. چنین وضعیت نامبارکی نشان می دهد که برنامه ریزی ها، روش و نوع رویکردهای مدیریتی در اصفهان در تراز جایگاه و شأنیت آن به مثابه شهری جهانی و تاریخی نبوده است. بحران ها و چالش های امروز اصفهان که باید آنها را مصائب اصفهان امروز دانست، پیامدهای متعددی داشته و دارد که هر کدام از آنها ساحت های گوناگون هویت وجودی اصفهان را تحت تأثیر قرار می دهد؛ اما در این میان آنچه دردناک تر و مخرب تر جلوه می کند، زوال تدریجی هویت فرهنگی اصفهان است.
هویت فرهنگی اصفهان دربرگیرنده ساحت های گوناگون میراث فرهنگی، مکاتب فقهی و فلسفی، هنر، معماری و جمیع خرده فرهنگ های خاص اصفهان و در قامت وجود چهره هایی ماندگار در قالب «مکتب اصفهان» متجلی شده است که بر این اساس می توان به جریان ساز و هویت بخش بودن آن در اعصار گوناگون پی برد؛ اما سؤالی که با نگاهی انتقادی و مطالبه گرانه جای طرح دارد، این است که آیا امروز مکتب اصفهان آن تالی و هویت بخشی گذشته خود را در سیما و ساحت اصفهان امروز دارد؟ جایگاه و نقش هدایت بخش مکتب فلسفی و فقهی، ادبیات، معماری، خوشنویسی، نگارگری، موسیقی دیروز اصفهان در اصفهان امروز کجاست؟ چرا اصفهان امروز، دیگر شاهد حضور شخصیت های بی نظیری در قامت حاج آقا رحیم ارباب، جلال الدین همایی و هنرمندانی چون تاج، شهناز و... نیست؟
در زمانه ای که جامعه ایرانی در کشاکش تقابل دوگانه سنت و تجدد و پیامدهای ناشی از آن قرار دارد، اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ این وضعیت دوگانه، اصفهان امروز را در نوعی سرگردانی و وضعیتی مبهم قرار داده و آن اینکه آیا اصفهان باید سنتی بماند و یا مدرن و یا اینکه آمیخته و تلفیقی از تجلیات سنت و تجدد باشد؟
تجددگرایی و مدرنیسم نیز به نوبه خود، هویت تاریخی و فرهنگ سنتی اصفهان را تا حد قابل توجه و محسوسی دستخوش تغییرات نگران کننده ای کرده که این تغییرات در بعضی از ساحت های آن از جمله تغییر در سبک زندگی، کمرنگ شدن و یا حتی از بین رفتن پاره ای از خرده فرهنگ ها، معماری و فضاهای شهری و... مشهود است. معماری سنتی اصفهان مظهر صور خیال و اقلیم وجود محسوب می شود؛ اما معـماری، المان ها و فضاهای شهری مدرن در اصفهان امروز که روز به روز نیز گسترده تر می شود، نه تنها فاقد هر نوع معنا و روح سنتی و تمثیلی، بلکه کاملاً در تعارض با هنر، معماری و فرهنگ اصیل و سنتی اصفهان است، در حالی که برند اصفهان، فرهنگ، هنر و معماری منحصربه فرد و خیال انگیز آن است، نه مظاهر مدرنیسم و یا صنعت که رشد فزاینده ای پیدا کرده و پاره ای از چالش های محیط زیستی، آلودگی هوا، افزایش جمعیت و... را به اصفهان تحمیل کرده است.
از طرفی، هرچند از تجدد گریز و گزیری نیست، اما به واقع تجدد نباید ازبین برنده تاریخ و هویت فرهنگی اصفهان و روح تمثیلی، خیال انگیز، اعجاب انگیز و اسطوره ای آن باشد؛ چرا که اصفهان مدرن نمی تواند مظهر مثالین عالم رؤیا و مدینه تمثیلی باشد که ایرانیان صورت ذهنی آن را در خاطره جمعی خود حفظ کنند، بلکه اصفهان مادامی زیبا، نصف جهان، شهر گنبدهای فیروزه ای و مدینه تمثیلی باقی می ماند که هویت و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس آن حفظ شود و همچنان الهام بخش و هویت بخش باشد.
توسعه یافتگی نیاز مبرم اصفهان است؛ اما این توسعه یافتگی نباید به قیمت قربانی شدن فرهنگ و هویت آن باشد. حل چالش ها و بحران های امروز اصفهان با بهره گیری از دانش، دستاوردها، تجربیات و مدیریت علمی امکان پذیر است؛ اما باید در نظر داشت همان طور که بسیاری از شهرهای تاریخی جهان از طریق ظرفیت های گردشگری و میراث تاریخی خود به توسعه رسیده اند، امکان توسعه و پیشرفت اصفهان از رهگذر بهره گیری از ظرفیت های علمی، تاریخی، هنری و گردشگری آن یعنی صنعت توریسم نیز امکان پذیر است، نه از رهگذر صنعتی شدن؛ چرا که اگر نیک بنگریم، این صنعتی شدن نه با ماهیت و روح تاریخی و هویتی اصفهان سازگار است و نه با موقعیت جغرافیایی و اقلیمی آن.
علاوه بر عوامل پیش گفته، نگاه سیاسی و محدود به ساحت فرهنگ و هنر اصفهان و بی توجهی به ظرفیت و خلاقیت های هنرمندان، کنشگران و اصحاب علم و فرهنگ که متقابلاً بی انگیزگی و رخوت آنان را به همراه دارد، بی توجهی به بن مایه های تاریخی وهویتی اصفهان از جمله زاینده رود که بیانگر حیات و جوشش هویتی آن قلمداد می شود؛ زوال تدریجی هویت فرهنگی اصفهان را تسریع می بخشد.
\xa0آنچه بحران ها و چالش های امروز اصفهان را تشدید و زوال تدریجی هویت فرهنگی آن را تسریع می کند، کمرنگ شدن و یا از بین رفتن حس تعلق و خاطره جمعی نسبت به وضعیت امروز و آینده اصفهان، آن هم ناشی از نوعی انفعال، بی تفاوتی و یا ناامیدی از حل بحران های موجود است؛ البته این تعلق و خاطره جمعی فقط به شهروندان اصفهانی و یا محدوده استانی آن محدود نیست و نباید باشد، بلکه منظور حس تعلق ملی ایرانیان است؛ چرا که اصفهان بخش قابل توجه و ملموسی از پازل هویت فرهنگی، تاریخی و ملی ایران به شمار می رود. زوال هویت فرهنگی اصفهان به مثابه زوال بخش قابل توجهی از هویت فرهنگی و ملی ایران است که این مهم در وهله اول، مطالبه گری جامعه آن هم نه تنها شهروندان اصفهانی، بلکه همه باورمندان و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران و از سوی دیگر، مدیریت مدیرانی کاردان، دلسوز، فرهیخته تراز، دلسوز، با تجربه و دغدغه مند را می طلبد.
یادداشت از\xa0بهنام افشار/ روزنامه نگار و سردبیر خبرگزاری ایسنا در اصفهان\xa0
انتهای پیام\xa0